¡Que vivan los muertos! – Día de Muertos, Dag van de Doden

Día de Muertos is een heel speciaal feest in Mexico waar we onze overleden dierbaren, zowel mensen als dieren, in het zonnetje zetten. Het is geen droevige aangelegenheid; in plaats daarvan vieren we hun leven met veel vreugde en gezelligheid. Mensen komen samen, delen herinneringen, genieten van heerlijk eten, luisteren naar vrolijke muziek en versieren hun huizen en straten met kleurrijke slingers en vlaggetjes. 

In de straten en in huis zie je skeletten en doodshoofden, vaak gemaakt van papier-maché. Winkels en markten bieden snoep en speelgoed aan in de vorm van suikerschedeltjes, skeletpoppen, doodskisten en allerlei voorstellingen van de dood, die de Mexicanen vaak La Muerte noemen, naast andere namen die ze gebruiken.

Tijdens Día de Muertos komen de zielen van geliefde overledenen even terug naar hun families, waar ze warm en gastvrij worden verwelkomd. Jong en oud brengen een bezoek aan het familiegraf. Deze graven worden met veel zorg schoongemaakt, herinneringen worden opgehaald, en het leven van de overledenen wordt uitbundig gevierd met bloemen, eten, drank, wierook, talloze kaarsen en muziek. Dit maakt de magie van de begraafplaatsen in Mexico en de rest van het continent zo bijzonder. Terwijl families hun overledenen met al deze elementen herdenken, lijkt het alsof er een feest wordt gevierd, maar in werkelijkheid is dat niet het geval. Het is een unieke samensmelting van voorouderlijke tradities en middeleeuwse Europese katholieke gebruiken, een manier om met respect, vreugde en verdriet te herdenken.

Als een familielid niet naar de begraafplaats kan gaan, kan een altaar een mooi alternatief zijn. Thuis worden altaren gemaakt voor overleden familieleden, compleet met foto’s, wierook, kaarsen en cempasúchil (afrikaantjes) - die opvallende oranje bloem met een bijzondere geur die de doden zou kunnen helpen om hun weg terug naar huis te vinden.

Op Día de Muertos wordt in de steden van Mexico humor gebruikt om sociale en politieke kwesties aan de kaak te stellen. Dit gebeurt vaak via satirische gedichten en cartoons in kranten, waarin skeletten de hoofdrol spelen in alledaagse situaties. Of met calaveras de papel maché: skeletpoppen die aangekleed zijn als echte mensen, zoals brandweerlieden of muzikanten, of ze tonen een ongemakkelijke confrontatie in de huiselijke sfeer. Ze beelden vaak op karikaturale wijze bekende personen, vrienden, volkstypen en beroepen uit.

Ze worden op de markt en in winkels verkocht net zoals suikerfiguren, beeldjes, kandelaars en kijkkastjes. Deze kleurrijke voorwerpen stralen vrolijkheid uit en bieden een ironisch commentaar op het dagelijks leven, actuele gebeurtenissen, bekende personen en menselijke zwakheden, met de wetenschap dat uiteindelijk iedereen hetzelfde lot te wachten staat.

Tijdens Día de Muertos versieren grote aantallen kleurrijke papierknipsels (papel picado) altaren, graven, kerken, huizen, straten en pleinen. Ze worden ook gebruikt voor andere nationale feestdagen, gemeenschapsvieringen, bruiloften en doopfeesten. Papierknipsels zorgen voor een feestelijke en symbolische sfeer. De verschillende kleuren hebben elk een eigen betekenis. Paars en zwart voor rouw en respect. Oranje is de kleur van cempasúchil (afrikaantjes) en symbool van de doden. Wit symboliseert de zuiverheid van de zielen. En blauw, groen, roze en geel symboliseren de vreugde en diversiteit van het leven.

La Catrina is een elegante vrouwelijke doodshoofdfiguur (skeletpop), gekleed met een hoed met veren in Europese stijl uit de 19e eeuw. Ze is een symbool van Día de Muertos geworden: met humor en ironie belichaamt ze de Mexicaanse manier om met de dood om te gaan. De Mexicaanse graveur José Guadalupe Posada creëerde dit personage in het begin van de 20e eeuw om sociale kritiek te geven: uiteindelijk delen rijk en arm hetzelfde lot, de dood. 
La Catrina werd nog beroemder toen Diego Rivera, kunstenaar en echtgenoot van Frida Kahlo, haar in 1947 afbeeldde in zijn muurschildering Sueño de una tarde dominical en la Alameda Central (Dream of a Sunday Afternoon at Alameda Central Park) in Hotel Prado, Mexico-Stad.

In Mexico vinden het jaar rond vele processies plaats maar de grote parade tijdens Día de Muertos in Mexico-Stad is echter een recent evenement, dat verrassend genoeg ontstond door een James Bond film uit 2015. De film Spectre opent met een spectaculaire achtervolging tijdens een kleurrijke en uitbundige Día de Muertos optocht in Mexico-stad, met feestvierders, muzikanten en dansers uitgedost met schedels en skeletkostuums.

De suikerschedel is één van de meest herkenbare symbolen van Día de Muertos. Ze vertegenwoordigen niet alleen de dood, maar ook vreugde, herinnering en de spirituele verbinding tussen de levenden en hun voorouders. Al sinds de middeleeuwen worden voor Allerzielen ook in Spanje en elders in Europa broden en zoetigheden in de vorm van botten gemaakt. Papierknipsels waren ooit religieuze versieringen in katholieke kerken en voor feesten ter ere van patroonheiligen, maar nu zijn ze in Mexico uitgegroeid tot een nationaal symbool van feestelijkheid. In de pre-Spaanse tijd werden overigens al papierknipsels van amatl: papier van boomschors gemaakt. Ook het gebruik van De Dood in de gedaante van een skelet in processies komt in Europa voor. 

Spaanse machthebbers en de christelijke kerk verboden pre-Spaanse ceremonies om de doden te eren maar integreerden deze in de viering van Allerzielen. Día de Muertos is een diepgaande versmelting van precolumbiaanse en christelijke tradities. Wil je hier meer over weten lees dan verder: Precolumbiaanse en katholieke tradities versmelten in Día de Muertos

Wil jij thuis ook Día de Muertos vieren en iets lekkers of moois maken ter ere van jouw overleden dierbaren? Bekijk dan de Feestkeuken video waarin je leert om een suikerschedeltje te maken. Of maak je eigen papel picado feestslinger, en bekijk onze andere thuisactiviteiten die we speciaal voor Día de Muertos hebben bedacht.

• Feestkeuken video
• Maak je eigen papel picado feestslinger

Ik ben Edoardo, museumdocent, gids en verhalenverteller. Ik geloof dat elk object, elke traditie en elk ritueel een verhaal draagt dat ons iets leert over wie we zijn. Via mijn werk breng ik geschiedenis, mythe en cultuur samen om het publiek te laten voelen hoe levend erfgoed nog steeds is.